Ούγκο Φώσκολος (Ugo Foscolo) : Ένας Άγνωστος Ελληνο-Iταλός Ποιητής

Τον Ούγο Φώσκολο, θεωρούν οι Ιταλοί εθνικό τους ποιητή! Όμως για εμάς τους Έλληνες είναι σχεδόν άγνωστος, αν και θα έπρεπε να καυχιόμαστε κι εμείς γι αυτόν, λόγω της ελληνικής καταγωγής του και των επτανησιακών καταβολών του πλούσιου έργου του ποιητή.
Ο Φώσκολος γεννήθηκε στη Ζάκυνθο το 1778 και το αρχικό όνομά του ήταν Νικολό. Στα δέκα του χρόνια πεθαίνει ο πατέρας του Ανδρέας που ήταν γιατρός στην Ιταλία και η μητέρα του η Ζακυνθινή Διαμαντίνα Σπαθή, αναγκάζεται να φύγει με τα δύο άλλα αδέρφια του στη Βενετία. Σε λίγο καιρό (1792) ακολουθεί και ο δεκάχρονος Νικολό, οποίος μετά την οριστική εγκατάστασή του στην Ιταλία μεταβαπτίστηκε σε Ούγο.Η ζωή του Ούγου Φώσκολου, όπως αποτυπώνεται στο εκτενές χρονολόγιο του αφιερώματος, ήταν περιπετειώδης και σημαδεύτηκε από την πολυτάραχη περίοδο των ναπολεόντειων πολέμων. Το 1799 κατατάσσεται στο στρατό, παίρνει μέρος σε μάχες και τραυματίζεται δυο φορές. Η σκληρή στρατιωτική ζωή όμως δεν τον εμποδίζει να γράφει σονέτα, αλλά και μεγάλα έργα, εμπνευσμένα από τα μηνύματα της Γαλλικής Επανάστασης. Το πρώτο του δράμα ο «Θυέστης» έχει μεγάλη επιτυχία και σε ηλικία δεκαοκτώ χρονών καταχειροκροτείται από τους θεατές οι οποίοι τον αποθεώνουν φωνάζοντας: «Viva il giovane Greco»!

Από τα πιο γνωστά έργα του είναι οι «Χάριτες», «Οι τελευταίες επιστολές του Ιάκωβου Όρτις»και το επικό ποίημα «Οι Τάφοι». Για αυτό το τελευταίο ο Αντώνης Μαρτελάος, πατριώτης και επαναστάτης που υπήρξε δάσκαλός του στη Ζάκυνθο, είπε πώς οι «Τάφοι» είναι έργο ενός γνήσιου Έλληνα και όχι Φράγκου, όπως θέλουν να τον «κάμουνε».

(«Του κάκου Φράγκο θέλουν να σε κάμουνε που είσαι Έλληνας οι «Τάφοι» το φωνάζουνε»)
Το 1809 ο Φώσκολος διορίζεται καθηγητής της Ρητορικής στο πανεπιστήμιο της Παβίας. Στο μεταξύ έχουν αλλάξει οι ιδέες του για τον Ναπολέοντα, διαφωνώντας με την απολυταρχική στροφή του Βοναπάρτη. Σε κάθε ευκαιρία επιτίθεται κατά των Γάλλων και του πανίσχυρου λογοτεχνικού κατεστημένου, με συνέπεια να χάσει την εμπιστοσύνη του καθεστώτος και μαζί την πανεπιστημιακή του έδρα, μετά από πέντε μήνες! Δυο χρόνια μετά γράφει τη νέα του τραγωδία «Αίας» που ανεβαίνει στη Σκάλα του Μιλάνου. Οι εχθροί του τον κατηγορούν ότι στρέφεται κατά του Ναπολέοντα και οι παραστάσεις απαγορεύονται.
Το 1812 – 13 ο Φώσκολος εξορίζεται από το Μιλάνο (Ιταλικό Βασίλειο) και καταφεύγει στην υπό γαλλική κατοχή Φλωρεντία, όπου οι δημοκρατικοί και οι διανοούμενοι τον υποδέχτηκαν με ενθουσιασμό. Γνωρίζεται με τον ομοϊδεάτη του Ανδρέα Κάλβο που γίνεται γραμματέας και αντιγραφέας των έργων του. Ο Κάλβος επηρεάζεται πνευματικά από τον Φώσκολο, όμως οι δρόμοι των δύο ποιητών που ύμνησαν την ελευθερία, θα χωρίσουν αργότερα.
Στην πολυτάραχη ζωή του Φώσκολου σημαντική θέση είχαν οι πολυάριθμες ερωτικές του σχέσεις. Εραστής όχι μονό της ελευθερίας, αλλά και του ωραίου φύλου, αγάπησε και αγαπήθηκε. Ο πρώτος του έρωτας, στα δεκαέξι, ήταν η κοντέσσα Ισαβέλλα Θεοτόκη Αλμπρίτσι, γυναίκα σπάνιας ομορφιάς και καλλιεργημένη που τον βοήθησε πνευματικά και συνέβαλε στην προβολή του έργου του. Το 1805 απέκτησε τη Φλωριάνα, το μοναδικό του παιδί, καρπός της σύντομης σχέσης του με την Αγγλίδα Σοφία Χάμιλτον. 

Ο πατριώτης – ποιητής γνώρισε και την απόλυτη ένδεια. Ο θάνατος τον πρόλαβε ενώ ετοιμαζόταν να επιστρέψει στη Ζάκυνθο. Πέθανε πάμπτωχος, σ΄ ένα προάστιο του Λονδίνου, λίγο πριν συμπληρώσει τα πενήντα του χρόνια. Η κόρη του Φλωριάνα πρόλαβε να περισώσει τα γραπτά του, πριν φύγει και η ίδια από τη ζωή λίγους μήνες μετά το θάνατο του πατέρα της. Τα «Άπαντα» του έργου του Ούγου Φώσκολου, στην ιταλική επίσημη έκδοση, γεμίζουν 23 τόμους με πολλές χιλιάδες σελίδες. Ο 13ος τόμος περιέχει τα κείμενα που έγραψε ο ποιητής για τα Επτάνησα και την Πάργα - ένα «κατηγορώ» κατά της Ιεράς Συμμαχίας του Μέτερνιχ διότι πούλησε την όμορφη πόλη της Ηπείρου στους Τούρκους.
Το 1871 έγινε η μετακομιδή των οστών του σε μνημείο στη Σάντα Κρότσε της Φλωρεντίας κι από εκεί μεταφέρθηκαν το 1994 στο αίθριο του πανεπιστημίου της Παβίας - τι ειρωνία!
Όταν έγινε γνωστός ο θάνατος του Φώσκολου, τελέστηκε στο ναό του Αγίου Μάρκου μνημόσυνο, όπου ο Διονύσιος Σολωμός εκφώνησε επιτάφιο λόγο (εγκώμιο για τον Ούγο Φώσκολο) και ο επίσης Ζακυνθινός ποιητής Διονύσης Γρυπάρης απάγγειλε ελεγεία του.
Στο προσεισμικό «Φιόρο του Λεβάντε» το περίφημο Δημοτικό Θέατρο, έργο Τσίλερ που ισοπέδωσαν οι σεισμοί, έφερε το όνομα του ποιητή, ενώ το σπίτι που μεγάλωσε ο Φώσκολος, έγινε το 1885 «Φωσκολιανή Βιβλιοθήκη» που το 1935 συγχωνεύτηκε με τη Δημόσια Βιβλιοθήκη. Το κτίριο καταστράφηκε το 1940 από βομβαρδισμό των …Ιταλών! Ακολουθεί το ποίημα του γιά την γενέτειρά του γη με τίτλο "A Zacinto" :

Né più mai toccherò le sacre sponde

ove il mio corpo fanciulletto giacque,

Zacinto mia, che te specchi nell'onde

del greco mar da cui vergine nacque

Venere, e fea quelle isole feconde

col suo primo sorriso, onde non tacque

le tue limpide nubi e le tue fronde

l'inclito verso di colui che l'acque

cantò fatali, ed il diverso esiglio

per cui bello di fama e di sventura

baciò la sua petrosa Itaca Ulisse.

Tu non altro che il canto avrai del figlio,

o materna mia terra; a noi prescrisse

il fato illacrimata sepoltura.

...............................

Δεν θα σταθώ ξανά στην αμμουδιά

μήτε θα νιώσω στην ακτή σου

έτσι όπως ένιωσα ξυπόλυτο παιδί,

ή να σε δώ να κυματίζεις στο άγγιγμα τ'ανέμου

της θαλασσόγενης Θεάς. Ήσουν το νησί

που η Αφροδίτη έκανε με το πρώτο της χαμόγελο,

Η Ζάκυνθος, την στιγμή που γεννήθηκε.

Κανένα τραγούδι τον πολύφυλλο ουρανό σου δεν αγκάλιασε,

ούτε κι' αυτού που την καταιγίδα την θανατερή τραγούδησε

και πώς ο Οδυσσέας ξεπέρασε τις κακοτυχίες του

και ανδρείος και φημισμένος, γύρισε τελικά στο σπίτι του.

Μερικοί δεν θα επιστρέψουν πίσω: Κι' εγώ επίσης

παλεύοντας την μοίρα μου, εξόριστος είμαι

από τη πατρίδα. Ω, εσύ μητρώα γη μου,

οι λέξεις είναι ότι μού απόμεινε πια να σου στείλω. 

Ugo Foscolo